Yangın Tesisatları: Detaylı Bir İnceleme

Yangın, yanıcı maddelerin kontrolsüz bir şekilde yanması olayıdır ve ne zaman, nerede ve hangi koşullar altında meydana geleceği önceden kestirilemez. Bu öngörülemezlik, yangınlardan kaynaklanabilecek can ve mal kayıplarını en aza indirmek için etkin önlemler almanın hayati önemini ortaya koymaktadır. Yangın tesisatları, bu önlemlerin başında gelmekte olup, bir yangın anında ilk müdahaleyi gerçekleştirmek, yangının büyümesini engellemek ve itfaiye ekiplerinin çalışmalarına yardımcı olmak amacıyla tasarlanmış sistemlerdir.  

Yangın söndürme prensipleri temel olarak yanma olayının üç bileşeni olan yanıcı madde, ısı ve oksijenin birini veya birkaçını ortadan kaldırmaya dayanır. Su, yanıcı maddeyi soğutarak ve ısıyı düşürerek yangını söndürürken, köpük, toz ve karbondioksit gibi maddeler alevin üzerini örterek oksijenle temasını keser. Yangınlar, yanıcı maddelerin türüne göre farklı sınıflara ayrılır. A sınıfı yangınlar katı maddeleri (ahşap, kağıt), B sınıfı yangınlar sıvıları (benzin, yağ), C sınıfı yangınlar gazları (LPG), D sınıfı yangınlar metalleri, ve F sınıfı yangınlar ise yemeklik yağları kapsar. Her yangın sınıfı için en uygun söndürme maddesi ve dolayısıyla yangın tesisatı türü farklılık gösterebilir.  

Yangın tesisatları temel olarak sulu ve gazlı olmak üzere iki ana gruba ayrılır. Sulu yangın tesisatları, yangını su kullanarak söndüren sistemlerdir ve ıslak borulu, kuru borulu, sprinkler ve su sisi gibi çeşitleri bulunur. Gazlı yangın tesisatları ise yangını oksijenin yerini alarak veya kimyasal reaksiyonları engelleyerek söndüren FM-200, Novec 1230, karbondioksit ve inert gaz gibi farklı gazları kullanır. Ayrıca köpüklü, kuru kimyevi tozlu, davlumbaz ve aerosol gibi özel uygulama alanlarına yönelik yangın tesisatları da mevcuttur.  

Islak borulu yangın tesisatları, boru ağının sürekli olarak basınçlı su ile dolu olduğu sistemlerdir. Bu sistemler, donma tehlikesi olmayan yüksek yapılar ve geniş hacimli mahaller için idealdir. Su, doğrudan şehir şebekesinden veya ikili ağız üzerinden sağlanabilir. Bu sistemlerin en büyük avantajı, bir yangın algılandığında suyun anında püskürtülmeye başlamasıdır. Ancak, donma riski olan bölgelerde kullanımları sınırlıdır ve kazara aktivasyon durumunda su hasarı riski taşırlar.  

Kuru borulu yangın tesisatları ise boru ağında su yerine basınçlı hava veya azot gazı bulundurur. Bu sistemler, ısıtılmayan ve donma tehlikesi olan bölgelerde tercih edilir. Yangın anında, bir sprinkler başlığı aktive olduğunda basınç düşer ve su borulara dolarak yangına müdahale eder. Kuru sistemler genellikle en fazla 4830 m²'lik bir alanı koruyacak şekilde tasarlanır. Bu sistemler, donma riskini ortadan kaldırsa da, suyun borulara dolması için geçen süre nedeniyle ıslak borulu sistemlere göre tepki süreleri biraz daha uzundur.  

Sprinkler söndürme sistemleri, belirli sıcaklığa ulaşıldığında otomatik olarak su püskürten ısıya duyarlı başlıkların bulunduğu bir boru ağıdır. Islak, kuru, ön tepkili ve baskın gibi farklı tipleri bulunur. Su sisi söndürme sistemleri ise yangını soğutma, oksijenin yerini alma ve ısı radyasyonunu azaltma prensipleriyle çalışan, daha az su kullanarak etkili söndürme sağlayan sistemlerdir. Sprinkler sistemleri genellikle etkilidir ve maliyet avantajı sunar , ancak suyun zarar verebileceği elektronik alanlarda dikkatli olunmalıdır. Su sisi sistemleri, hassas ekipmanların bulunduğu alanlar için daha uygun bir alternatif olabilir.  

Yangın dolapları ve hortum sistemleri, binalarda yangına ilk müdahale için kullanılan manuel sistemlerdir. Vanalı ve lans kontrollü gibi farklı tipleri bulunur. İçlerinde hortum, lans ve vana gibi ekipmanlar yer alır ve kolayca erişilebilecek konumlara monte edilmelidir. Yangın hidrantları ise itfaiye ekiplerinin su ihtiyacını karşılamak için kullanılan bağlantı noktalarıdır. Yer üstü ve yer altı olmak üzere iki tipi bulunur ve risk durumuna göre belirli aralıklarla yerleştirilirler.  

Gazlı yangın tesisatları, özellikle suyun zarar verebileceği hassas ekipmanların bulunduğu alanlarda tercih edilir. FM-200 sistemleri, kimyasal reaksiyonu keserek yangını söndüren, renksiz ve kokusuz bir gaz kullanır ve kalıntı bırakmaz. Novec 1230 sistemleri de benzer özelliklere sahip olup, çevre dostu bir alternatiftir. Karbondioksit (CO2) sistemleri, oksijeni ortamdan uzaklaştırarak yangını söndürür ancak insan sağlığı için risk oluşturabilir ve sonrasında havalandırma gerektirir. İnert gaz sistemleri (argon, azot karışımları) ise oksijen seviyesini düşürerek yangını söndürür ve CO2'ye göre daha güvenli bir seçenektir.  

Köpüklü yangın tesisatları, özellikle yanıcı sıvı yangınlarında etkilidir. Köpük, yanan maddenin üzerini kaplayarak oksijenle temasını keser ve soğutma sağlar. Düşük ve yüksek genleşmeli gibi farklı tipleri bulunur ve depolama alanları, endüstriyel tesisler gibi yerlerde kullanılır. Kuru kimyevi tozlu yangın tesisatları, farklı yangın sınıflarına karşı etkili olan tozları kullanarak yangını söndürür. ABC, BC, D ve M gibi farklı toz tipleri mevcuttur. Davlumbaz söndürme sistemleri, ticari mutfaklardaki yağ ve yüksek sıcaklık kaynaklı yangınlar için özel olarak tasarlanmıştır. Genellikle otomatik olarak aktive olurlar ve ıslak kimyasal maddeler kullanarak yangını söndürürler. Aerosol söndürme sistemleri ise ince katı partiküller kullanarak yangının kimyasal reaksiyonlarını kesintiye uğratarak söndürme sağlar. Hızlı tepki süreleri ve çevre dostu olmaları gibi avantajları bulunur ve çeşitli endüstriyel ve ticari uygulamalarda kullanılırlar.  

Yangın tesisatlarının doğru bir şekilde çalışabilmesi için uygun bileşenlerin seçilmesi ve montaj kurallarına uyulması gereklidir. Sulu yangın tesisatlarında galvanizli veya siyah çelik borular kullanılır ve boru güzergahının düz ve kısa olmasına özen gösterilir. Boru bağlantıları flanşlı, kaynaklı, dişli veya kelepçeli olabilir. Yangın borularının çapı genellikle 50 mm'den küçük olmamalı ve sıva üstünden çekilmelidir. Sprinkler sistemlerinde farklı tipte sprinkler başlıkları (dik, sarkık, yatay) kullanılır ve tehlike sınıfına göre aralarındaki mesafe belirlenir. Yangın dolapları kolayca erişilebilecek yerlere monte edilmeli ve en az 15 metre uzunluğunda hortum bulundurmalıdır. Şehir suyu basıncının yetersiz olduğu durumlarda yangın pompaları ve yeterli kapasitede su depoları kullanılmalıdır. Yangın algılama ve alarm sistemleri ile entegrasyon, otomatik söndürme sistemlerinin zamanında devreye girmesi için önemlidir.  

Türkiye'de yangın tesisatlarına ilişkin yasal düzenlemelerin temelini "Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik" (BYKHY) oluşturmaktadır. Bu yönetmelik, her türlü yapı, bina, tesis ve işletmede alınacak yangın önleme ve söndürme tedbirlerini kapsamaktadır. BYKHY, binaların inşası, yangın kompartımanları, kaçış yolları ve yangın söndürme sistemleri ile ilgili detaylı gereklilikleri belirtir. Ayrıca, yangın algılama ve söndürme projelerinin ayrı olarak hazırlanmasını zorunlu kılar ve bina sahipleri, yöneticileri, tasarımcıları ve yüklenicilerinin yangın güvenliği konusundaki sorumluluklarını tanımlar. Türk Standartları Enstitüsü (TSE) tarafından yayınlanan ilgili standartlar da yangın güvenliği ekipman ve sistemlerinin teknik özelliklerini ve uygulama esaslarını belirleyerek yasal düzenlemeleri tamamlar. Örneğin, TS EN 12845 sprinkler sistemleri için tasarım ve kurulum standartlarını içerir.